Radioelektronicy polscy

Rotkiewicz Wilhelm

    Rotkiewicz Wilhelm Oswald (1906-1983), profesor zwyczajny, mgr inż. elektryk, specjalista w dziedzinie radiotechniki, a w ostatnich latach życia - kompatybilności elektromagnetycznej, konstruktor odbiorników radiowych, działacz SEP.
    Urodził się 27 VII 1906 w Dokszycach (pow. Wilejka) na Litwie, jako syn Zenona - bogatego ziemianina, po 1918 r. sędziego i Klaudii z Karnickich. Brat Rotkiewicza Oswald (1910-1984), absolwent Korpusu Kadetów we Lwowie, w okresie międzywojennym porucznik wojsk łączności WP był w okresie okupacji hitlerowskiej szefem łączności AK w Krakowie. Rotkiewicz rozpoczął naukę w Korpusie Kadetów w Odessie. W czasie rewolucji październikowej korpus był ewakuowany do Jugosławii; Rotkiewicz uczył się tam nadal i otrzymał maturę w Sarajewie (1924). W t.r. rozpoczął studia na Politechnice Warszawskiej i w 1929 r. otrzymał dyplom inżyniera elektryka. Już w 1928 r. podczas studiów pracował w Instytucie Radiotechnicznym Biura Badań Technicznych Wojsk Łaczności. Opracował m.in. odbiornik dla radiostacji N2, będącej udoskonaloną wersją wojskowej radiostacji RKB.
    Po studiach Rotkiewicz rozpoczął pracę na stanowisku inż. laboratoryjnego w Państwowej Wytwórni Łączności (od 1931 r. Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne, powstałe w wyniku przyłączenia PWŁ do Państwowej Wytwórni Aparatów Telegraficznych i Telefonicznych), gdzie w 1930 r. opracował pionierski projekt odbiornika detektorowego "Detefon", na zakresy fal długich i średnich - produkowanego później na skalę masową (wyprodukowano go ok. 500 tys. sztuk, był on także produkowany przez krótki czas po II wojnie światowej), czym walnie przyczynił się do popularyzacji radiofonii w Polsce. Przygotował także dla tego odbiornika "Amplifon" - pierwszy polski wzmacniacz na prąd stały, zmienny i zasilanie bateryjne; urządzenie to opisał wspólnie z prof. Januszem Groszkowskim w artykule Amplifikator z automatyczną regulacją wzmocnienia, zamieszczonym w czasopiśmie Wiadomości i Prace Instytutu Radiotechnicznego w 1929 r. oraz w Przeglądzie Radiotechnicznym z r. 1929. Równolegle w latach 1929-39 był st. asystentem w Katedrze Radiotechniki Politechniki Warszawskiej u prof. Groszkowskiego, od 1934 r. prowadził tam wykłady zlecone: odbioru radiowego i pomiarów radiotechnicznych.
    Zajmował się także problematyką zakłóceń odbioru radiowego, ich powstawania i zwalczania. W opracowaniu Lampa prostownicza jako źródło zakłóceń w odbiorze radiowym (Przegląd Radiotechniczny nr 9-10 z 1937 r., str. 84) wyjaśniał zjawisko modulowania napięciem sieci sygnałów wielkiej częstotliwości wzbudzonych w przewodach sieci. Jako przyczynę podawał w nim zmianę oporności wewnętrznej lampy prostowniczej w czasie okresu prostowania, w wyniku czego zmieniała się oporność obciążenia sieci co prowadziło do powstania niepożądanej modulacji. Przenikanie tych zmodulowanych sygnałów z sieci do anteny powodowało zakłócenie odbioru przydźwiękiem sieci. Możliwymi sposobami usunięcia zakłóceń jest zabocznikowanie lampy (prostownika) dla w.cz. za pomocą kondensatora równoległego lub zastosowanie transformatora sieciowego wyposażonego w ekran elektrostatyczny pomiędzy uzwojeniami pierwotnym i wtórnym. Z zakłóceniami powstającymi wskutek opisanych zjawisk stykają się także obecnie użytkownicy sprzętu odbiorczego wyposażonego w zbyt oszczędnościowo wykonane ("zglobalizowane") zasilacze.
    Po przyłączeniu Państwowej Wytwórni Łączności do Państwowych Zakładów Tele- i Radiotechnicznych (PZTiR), Rotkiewicz otrzymał tam stanowisko st. konstruktora i kierownika Oddziału Odbiorników Radiowych w Dziale Studiów, kierowanym przez inż. Stanisława Kuhna; pracował tam do wybuchu II wojny światowej. Zasłynął wówczas jako wybitny konstruktor krótkofalowych, superheterodynowych odbiorników radiokomunikacyjnych i radiofonicznych o bardzo dobrych parametrach technicznych, produkowanych w Polsce seryjnie.
    We wrześniu 1939 r. Rotkiewicz został ewakuowany do filii PZTiR w Poniatowej, a stamtąd wraz z grupą pracowników PZTiR wyjechał do Rumunii, a następnie do Jugosławii. Został tam zatrudniony w Wojskowych Zakładach Technicznych w mieście Čačak w Serbii, gdzie kierował grupą polskich specjalistów i w krótkim czasie doprowadził do uruchomienia produkcji radiostacji dla armii jugosłowiańskiej.
    Po napadzie Niemców na Jugosławię w kwietniu 1941 r. Rotkiewicz wraz z żoną i trzema synami był internowany we włoskim obozie dla uchodźców polskich w Crikvenicy w Dalmacji. Rotkiewicz odrzucił propozycję współpracy i w kwietniu 1942 r. zmuszony był opuścić obóz; dzięki swym jugosłowiańskim kolegom z zakładu w Czaczaku otrzymał stanowisko dyrektora niewielkiej elektrowni w m. Slavonska Pożega. Nawiązał wówczas współpracę z jugosłowiańskim ruchem oporu. Wydarzenia zmusiły go do ukrycia się; wraz z 12-letnim synem Piotrem, przeszedł do partyzantki, początkowo był szefem łączności z sztabie partyzanckim Józefa Broz-Tito, a następnie do końca II wojny światowej inżynierem łączności w sztabie 40 Szturmowej Dywizji Partyzantów Jugosłowiańskich, gdzie dosłużył się stopnia kapitana.
    Po wojnie Rotkiewicz powrócił do Polski i został oddelegowany na Dolny Śląsk z zadaniem zorganizowania w Świdnicy zakładów elektrotechnicznych, jednak po szczegółowym rozpoznaniu warunków miejscowych wybrał odpowiedniejszy pod planowaną produkcję teren byłej fabryki radiotechnicznej w Rychbachu (później Dzierżoniów), gdzie już w październiku 1945 r. zajął się organizacją powstającej tam Państwowej Fabryki Odbiorników Radiowych (PFOR). Przez 2 lata pełnił funkcję naczelnego dyrektora tejże fabryki, a następnie zorganizował na jej terenie Centralne Laboratorium Konstrukcyjne Zjednoczenia Przemysłu Radiotechnicznego, którego został wicedyrektorem. Te pierwsze lata powojenne przyniosły uruchomienie produkcji odbiorników typu AGA na licencji szwedzkiej oraz nowe konstrukcje Rotkiewicza - różne modele odbiorników radiofonicznych, w tym b. udany i ogromnie popularny odbiornik lampowy "Pionier", w trzech odmianach: "Pionier U" - uniwersalny, "Pionier B" - bateryjny i "Mazur" - sieciowy; wyprodukowano go ponad milion sztuk. W 1946 r. Rotkiewicz wystąpił do Ministerstwa Przemysłu w Warszawie o wydanie zezwolenia na zorganizowanie 3 miesięcznego kursu dla radiomonterów; był to początek powstałej w sierpniu 1946 r. Szkoły Radiotechnicznej, która została później przekształcona w Zespół Szkół Radiotechnicznych; w 1985 r. nadano mu imię Rotkiewicza. W Dzierżoniowie zetknął się też z Wiesławem Barwiczem, uruchamiającym tam poniemiecką fabrykę lamp radiowych.
    W 1948 r. podjął na Politechnice Wrocławskiej wykłady zlecone z przedmiotu: urządzenia radiowe odbiorcze. Następnie przez kilka miesięcy przebywał w Jugosławii w charakterze doradcy Głównego Dyrektora Przemysłu Radiotechnicznego w Belgradzie. Po powrocie do pracy na Politechnice Wrocławskiej od września 1949 r. do 1952 r. był kierownikiem Katedry Urządzeń Radiotechnicznych na Wydziale Elektrycznym, a po reorganizacji w latach 1952-64 kierował na Wydziale Łączności katedrami: 1952-53 Katedrą Urządzeń Radiotechnicznych, 1953-63 Katedrą Techniki Odbiorczej, 1963-64 Katedrą Radiotechniki. W 1954 r. otrzymał tytuł prof. nadzwyczajnego zaś w 1962 r. prof. zwyczajnego. W 1959 r. Rotkiewicz kierował pracami zespołu, który uruchomił konferencyjne, czterojęzyczne urządzenia radiowe (być może było to pierwsze urządzenie do translacji językowej w kraju); zostało ono wykorzystane w Sejmie podczas Konferencji Unii Międzyparlamentarnej.
    W 1964 r. Rotkiewicz przeniósł się do Warszawy i rozpoczął pracę w Katedrze Urządzeń Radiotechnicznych i Telewizyjnych na Wydziale Elektroniki Politechniki Warszawskiej, gdzie wykładał w latach 1964-66, następnie do 1970 r. kierował Katedrą Radiologii. Po reorganizacji w 1970 r. Rotkiewicz został mianowany kierownikiem Zakładu Telewizji w Instytucie Radioelektroniki Politechniki Warszawskiej i na tym stanowisku pozostał do przejścia na emeryturę w 1976 r. W latach 1970 - 1980 prowadził wykłady z następujących przedmiotów: "Podstawy telewizji", "Miernictwo radiotechniczne" oraz "Kompatybilność elektromagnetyczna".
    Rotkiewicz był autorem lub współautorem ponad 70 publikacji, do najważniejszych z nich należą Technika odbioru radiowego t. 1 i 2 (t. 2 napisał wspólnie z synem Piotrem, wyd. 1950-54). Technika odbioru radiowego. Miernictwo - również z synem Piotrem, przetłumaczona na język rosyjski (1963-65), Przemysłowe zakłócenia radioelektryczne i ich zwalczanie (1968), Radiofonia odbiorcza (1970), Technika odbioru radiowego. Podstawowe układy wielkiej częstotliwości (1973) - wspólnie z synem Piotrem i B. Zaleskim; ponadto był współautorem i redaktorem pracy zbiorowej Electromagnetic Compatibility in Radio Engineering (1982) - jednej z pierwszych prac na te tematy na świecie, która ukazała się w 1978 r. po polsku pt. Kompatybilność elektromagnetyczna w radiotechnice. Opublikował w czasopismach krajowych i zagranicznych ponad 50 prac, w tym Detefon w "Przeglądzie Telekomunikacyjnym" 1931 nr 1. Rotkiewicz był autorem wielu opatentowanych rozwiązań jak m.in.: urządzenie do wykrywania zwojów zwartych w cewkach (patent nr 34239 z 1951 r.); obwód wejściowy z eliminatorem częstotliwości pośredniej w odbiorniku z przemianą częstotliwości; obwód wejściowy z eliminatorem sygnałów lustrzanych w odbiorniku z przemianą częstotliwości, cewka wielkiej częstotliwości z regulowanym rdzeniem proszkowym, oraz sposób jej wytwarzania; obwód wejściowy wzmacniacza lampowego z eliminatorem przydźwięku sieci, elektryczny filtr zaporowy przeciwzakłóceniowy (patent nr 54332 z 1967 r.). Stworzył wokół siebie we Wrocławiu polską szkołę radiotechników, do której należeli m.in. prof. dr hab. inż: Jan Hołownia, Mieczysław Grobelny, Ryszard Strużak i Adam Piątkowski. Był promotorem 6 prac doktorskich.
    Rotkiewicz był członkiem rad naukowych w Instytucie Łączności i Przemysłowym Instytucie Telekomunikacji oraz członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Przez wiele lat współpracował z Polskim Komitetem Normalizacyjnym (PKN), m.in. jako przewodniczący Branżowej Komisji Normalizacyjnej ds. Zakłóceń Radioelektrycznych przy Instytucie Łączności. Był także przewodniczącym Komisji Ekspertów Biura Znaku Jakości ds. odbiorników radiowych i telewizyjnych oraz doradcą technicznym w Warszawskich Zakładach Telewizyjnych i Zakładach Radiowych im. Marcina Kasprzaka (ZRK).
    Rotkiewicz brał udział w wielu konferencjach międzynarodowych; był inicjatorem cyklicznych sympozjów poświęconych kompatybilności elektromagnetycznej. Współpracował z Międzynarodowym Radiokomunikacyjnym Komitetem Doradczym (CCIR), z Międzynarorodowym Komitetem Elektrotechtnicznym (CEI), był członkiem Komitetu Kierowniczego Międzynarodowego Komitetu Specjalnego ds. Zakłóceń Radioelektrycznych (CISPR).
    Od 1928 r. Rotkiewicz należał do SEP. Przed wojną był tam członkiem Sekcji i Komisji Radiotechnicznej. Działał także w podkomisjach: antenowej, odbiorników radiofonicznych, odbiorników radiotelegraficznych i usuwania zakłóceń w odbiorze radiowym. Po II wojnie światowej był kolejno członkiem oddziałów: dierżoniowskiego, wrocławskiego i warszawskiego. Przez wiele lat przewodniczył radom programowym czasopism "Przegląd Telekomunikacyjny" i "Wiadomości Telekomunikacyjne".
    Za całokształt działalności Rotkiewicz był odznaczony m.in. Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotą i Srebrną Odznaką NOT i SEP, medalem SEP im. Prof. M. Pożaryskiego, Medalem Komisji Edukacji Narodowej, srebrnym i złotym medalem "Za Zasługi dla Obronności Kraju", złotą odznaką "Zasłużonego Pracownika Łączności", złotą odznaką "Za Zasługi dla Rozwoju Przemysłu Maszynowego", Złotą Odznaką Honorową Politechniki Warszawskiej i taką samą odznaką Politechniki Wrocławskiej, Złotą Odznaką Honorową Stowarzyszenia Elektryków Polskich, Srebrną i Złotą Odznaką Honorową Naczelnej Organizacji Technicznej. Pośmiertnie został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski. Za udział w jugosłowiańskim ruchu oporu otrzymał: Orden Bratstwa i Jedinstwa sa srebrnym vencem i Orden Zasluge za Narod sa srebrnom zvezdom.
    Prócz zainteresowań zawodowych Rotkiewicz miał również inne pasje jak: fotografika, sport samochodowy, pływanie i strzelectwo, a także czynnie zajmował się różdżkarstwem i badaniem sieci geobiologicznej; z tej dziedziny opublikował w "Przeglądzie Telekomunikacyjnym" w 1980 r. artykuł: Wpływ na człowieka pól elektromagnetycznych sztucznych i niektórych naturalnych ziemskich. Próbując wyjaśnić zjawiska fizyczne leżące u podłoża różdżkarstwa wysunął m.in. (niepotwierdzoną do dziś) hipotezę promieniowania przez wodę fali o długości 21 cm. Zjawisko promieniowania przez wodór fali o tej długości jest znane od dawna i wykorzystywane w radioastronomii.
    Zmarł nagle 3 XII 1983 r. w Warszawie i został pochowany na cmentarzu Ewangelicko-Augsburskim (al. 33 gr. 35a) przy ul. Młynarskiej w Warszawie.
    Rotkiewicz był trzykrotnie żonaty: z Marią ze Smoleńskich (1904-1969), z Jadwigą ze Szmigrodzkich i ze Stanisławą ze Strzelczyków. Z pierwszego małżeństwa miał trzech synów i sześcioro wnuków.

PSB (Brzozowski S.), t. 32, 1990;
Bibliografia publikacji pracowników Politechniki Warszawskiej 1944-1974, cz. II, W. 1975;
Histora i dorobek Wydziału Elektroniki Politechniki Warszawskiej 1956-76, W. 1976;
Historia elektryki polskiej, t. I 1976, t. 3 1974 (w tym Rotkiewicz - autor prac przyczynkowych);
Informator nauki polskiej z lat 1953-83;
Księga XXV-lecia Politechniki Wrocławskiej 1945-70, Wr. 1970;
Nakielski H.: Biret i rogatywka, W. 1985;
Państwowe Zakłady Tele- i Radiotechniczne, Karykatury Jotesa, W. 1936;
Sikorski D.: Niepokonani, Wr. 1981;
Wybrane zagadnienia elektroniki i telekomunikacji, W. 1968 s. 257 (życiorys, fot.); "Elektronika" 1979 nr 6 s. 239 (życiorys, fot.);
"Hallo-Detefon" 1931 nr 1 (fot.);
"Przegląd Telekomunikacyjny" 1984 nr 4 s. III (życiorys, fot.);
"Serwis informacyjny SEP", 1983 nr 12 i 1978 z dn. 25 XI;
"Życie Warszawy" 1983 XII (nekrolog);
Informacje syna Rotkiewicza - dr inż. Piotra Rotkiewicza.

[sbtp4/5]
[wr]
[Urząd Patentowy Reczypospolitej Polskiej]
[internet]
[www.ire.pw.edu.pl/misc/bio/W_Rotkiewicz.html]
[radjo.net]
[historia.spdxc.org.pl]